فرهنگ امروز/ فرزانه قبادی:

سکوت تنها صدایی است که لای نخل‌ها و درختان کهن باغ می‌پیچد. درختانی که مدت‌هاست به حال خود رها شده‌اند و ریشه‌ها و تنشان بیمار شده. کوشک میانی باغ پر از ویترین‌های خاک گرفته‌ای است که زمانی محل نمایش تمدن کهن و تاریخ غنی شهر بودند. امروز اما نه حال باغ تعریفی دارد و نه احوال کوشک خالی و بی‌عبور میان باغ. اینجا عمارت صمیمی رامهرمز است. عمارتی که بخشی از آن در دوره صفوی و بخشی دیگر در عصر حکومت قاجارها ساخته شده. تا چند سال پیش کوشک میانی باغ به عنوان تنها موزه شهر رامهرمز فعالیت می‌کرد، اما دو سالی می‌شود که تنها موزه شهر تعطیل شده و این تنها سرنوشت این موزه نیست. در سال‌های اخیر مهر تعطیلی بر پیشانی چند موزه دیگر هم در استان خوزستان خورده است. استانی که بسیاری آن را بهشت باستان شناسان می‌دانند و گنجینه‌های بسیاری که از نقاط مختلف آن از جمله شوش و هفت تپه و چغارنبیل به دست آمده است، پازل جهان باستان را برای پژوهشگران کامل کرده‌اند. گنجینه‌هایی که بخش عمده آنها در موزه‌های دیگر کشورها و بخش دیگری هم در موزه‌های تهران یا شهرهای دیگر نگهداری می‌شوند. گنجینه شاخص جوبجی که در سال ٨٦ در یکی از روستاهای رامهرمز کشف شد، تا به حال در رامهرمز به نمایش درنیامده است و برای نخستین‌بار در نمایشگاهی در بن آلمان به نمایش درآمد و بعد به انبار موزه ملی منتقل شد تا اطلاع ثانوی که باز نقاب از چهره بردارد و روایتگر بخشی از تاریخ خوزستان شود.
اشیای ارزشمند و گنجینه‌های شاخصی از سرزمین خوزستان بیرون آمده‌اند، اما این استان غنی هنوز موزه‌ای که شایسته گنجینه‌هایش باشد، ندارد. محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌های کشور در خصوص اهمیت منطقه خوزستان در حوزه میراث فرهنگی می‌گوید: «خوزستان از نظر اهمیت در موزه‌های تاریخی و تمدنی ما بی‌بدیل است و شاید این استان از این منظر به تنهایی قابل مقایسه با تمام کشور باشد. البته در طول زمان موضوعاتی در این استان اتفاق افتاد که نتایج آن را امروز شاهدیم. ما تجربه جنگ را در این استان داشتیم که چند سال خدمت‌رسانی به خوزستان را مختل کرد. البته از نظر موزه‌ها کاستی‌هایی در خوزستان وجود دارد، هرچند بخشی از این کاستی‌ها در کل کشور مشترک است و بخشی از آن را باید بررسی کرد.» مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی خوزستان در رابطه با وضعیت موزه‌های خوزستان می‌گوید: «اهواز به عنوان مرکز استان حتی یک موزه برای نمایش آثار تاریخی و باستانی کشف شده در استان ندارد. در آبادان یک موزه از قدیم وجود داشته که در زمان جنگ غیرفعال شد و بعد مجددا فعال شد که البته مشکلات و مسائل خاص خود را دارد. در مسجد رنگونی‌ها یک موزه اسناد خطی بود که در حال حاضر غیرفعال شده است. دزفول یک موزه مردم‌شناسی در حمام کرناسیون دارد. شوش با آن حجم اشیای مکشوفه در این منطقه یک موزه تاریخی دارد که به نسبت ارزش اشیا و اهمیت شوش اصلا موزه مناسبی نیست و در واقع یک موزه راکد است و فعالیت‌های جانبی در این موزه صورت نمی‌گیرد. یک موزه هم در هفت تپه وجود دارد که در دهه چهل ساخته شد و در زمان جنگ غیر فعال شده است. شوشتر هم یک موزه مردم‌شناسی کوچک دارد. در بهبهان موزه‌ای بود که چند سالی است تعطیل شده، در رامهرمز هم همین‌طور. مسجد سلیمان یک موزه دارد که چند سالی است در یک محوطه باستانی ایلامی فعال شده، اما شرایط خوبی ندارد. ساختمان موزه یکی از خانه‌های شرکت نفت است که در واقع روی یک سایت باستانی ساخته شده است. موزه‌های خوزستان به نسبت محوطه‌های باستانی استان تعدادشان بسیار کم است. کاوش‌هایی در سال‌های اخیر انجام شده که منجر به کشف اشیا بسیاری شده، اما این اشیا کجا می‌روند؟ سرنوشت‌شان چیست؟ اینکه می‌گویند ١٠٠ هزار شی در قلعه شوش داریم، اینها کجا نمایش داده می‌شوند؟ برنامه‌ای برای نمایش آنها هست؟ چرا اهواز به عنوان مرکز استان موزه تاریخی ندارد؟»
از سویی مدیر اداره کل موزه‌های میراث فرهنگی خبر از بهره‌برداری موزه منطقه‌ای خوزستان تا دو سال آینده می‌دهد و می‌گوید: «ساخت موزه منطقه‌ای خوزستان در شهر اهواز در حال انجام است. ساخت این موزه به صورت جدی دنبال می‌شود و اعتبارات خوبی هم برای آن در نظر گرفته شده است. ایجاد این موزه اتفاق مهمی در حوزه میراث فرهنگی استان است. به واسطه اهمیت این منطقه از کشور و کشفیاتی که در آن صورت گرفته، تمرکز خوبی برای تاسیس این موزه وجود دارد. به نظر می‌رسد که ایجاد این موزه گام بزرگی در جهت ارتقای سطح موزه‌های خوزستان است. از طرف دیگر اعتبار خوبی برای بازسازی موزه آبادان در نظر گرفته شده است که در اختیار میراث فرهنگی خوزستان قرار گرفته است. این موزه نماد آبادان است و یکی از موزه‌های قدیمی کشور محسوب می‌شود.» کارگر در خصوص انتقاداتی که کارشناسان میراث فرهنگی به جانمایی موزه منطقه‌ای خوزستان دارند، می‌گوید: «ساخت این موزه را سازمان آب آغاز کرد و بعد بنای آن را در اختیار میراث فرهنگی قرار داد. بخشی از کار پیش رفته بود که بنا به میراث فرهنگی واگذار شد. ما در واقع وارث این موزه بودیم. عده‌ای از کارشناسان هم معتقدند اگر رودخانه طغیان کند یا اتفاقی مشابه بیفتد ممکن است به بنا و آثار آسیب برسد که این موضوع را هم معمار و طراح بنا در نظر گرفته‌اند و پیش‌بینی‌های لازم را انجام داده‌اند.»

گسترش حفاری‌های غیرمجاز
علاوه بر مشکل تعطیل شدن موزه‌های خوزستان، معضل دیگری که در حوزه میراث فرهنگی این استان وجود دارد، موضوع نیروهای یگان حفاظت است، به گفته خسرو نشان، مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان، مشکل نیروهای حفاظت در این استان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این استان در موزه‌ها و محوطه‌های باستانی است. برخی موزه‌های استان به دلیل نبود نیروی حفاظت تعطیل شده‌اند و بعضی دیگر هم تنها با حضور یک نگهبان اداره می‌شوند. محوطه‌های باستانی ارزشمند این استان پر از ردپای حفاران غیرمجاز است و اشیای بسیاری از این منطقه به صورت غیرقانونی خارج می‌شوند و کمبود نیروی حفاظت میراث فرهنگی هم بر این مساله دامن می‌زند. گهستونی در این رابطه می‌گوید: «علاوه بر محوطه‌های باستانی موزه‌ها هم شرایط خوبی از نظر حفاظتی ندارد، موزه هفت تپه نه نگهبان دارد نه نیروی یگان حفاظت میراث، با توجه به اینکه بیرون از شهر هم قرار گرفته و یک موزه تاریخی است که در پایگاه جهانی هفت‌تپه و چغازنبیل واقع شده، ضرورت حضور نیروهای یگان حفاظت به‌شدت احساس می‌شود. علاوه بر این یک بانک غنی از نقش برجسته‌های عیلامی و کتیبه در این موزه قرار دارد، اما با این حال از نظر حفاظتی مشکل دارد. با اینکه هنوز در هفته تپه کاوش صورت می‌گیرد اما این موزه فضای خیلی محدودی برای نگهداری اشیا در اختیار دارد.

آفت به جان تنها باغ ثبت ملی شده خوزستان
در میان موزه‌های تعطیل شده خوزستان ماجرای تعطیلی موزه رامهرمز و باغ صمیمی بیش از دیگر بناها نگران‌کننده و تلخ است. باغ صمیمی تنها باغ سنتی استان خوزستان است که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. با این حال، این باغ در این روزها با مشکلاتی نیز روبه‌رو است. محمد علی نژاد، مدیر میراث فرهنگی رامهرمز در مورد وضعیت باغ صمیمی می‌گوید: «دو سال پیش، نبود اعتبارات مجبورمان کرد باغبان‌ها را مرخص کنیم. حالا دو سال است که باغ با درختان چندصد ساله‌اش به حال خود رها شده. این باغ حدود ٤٠٠ سال قدمت دارد و متعلق به دوره صفوی است. قارچ و انگل به درختان باغ زده است.» درختان کنار، پرتقال، نارنج، انار، کاج، زیتون، انجیر، بید و نخل باغ در حال تسلیم شدن به آفاتی هستند که بی‌توجهی به جان ریشه‌ها و شاخ و برگ‌شان انداخته است، علی‌نژاد در این رابطه می‌گوید: «در حال حاضر شناسنامه درختان باغ را تهیه کرده‌ایم، اما کارشناسان جهاد کشاورزی که بررسی کردند، گفتند باغ در حال نابودی است و امسال تنها فرصت نجات درختان است.» خوزستان یکی از استان‌هایی است که علاوه بر گنجینه‌های تاریخی، با تنوع قومی و فرهنگی و دینی قابل توجهی که دارد، قابلیت این را دارد که موزه‌های شاخص مردم‌شناسی و قوم‌شناسی را در شهرهای مختلف خود دایر کند، موزه‌هایی که می‌توانند نمایانگر غنای فرهنگ و تمدن این استان باشند که این روزها از تمامی جهات مورد کم لطفی قرار گرفته است.

روزنامه اعتماد